Een eilandje met maar 15 inwoners dat ooit machtiger was dan Venetie

Leestijd: 4 minuten 
Als cultuurhunter ben ik een gezegend mens in Italie. Bijna dagelijks op reis voor televisiewerk, speur ik al twintig jaar door dit fascinerende land op zoek naar bijzondere verhalen, karakteristieke personages en opvallende gebeurtenissen. De rijke geschiedenis van dit land ervaar ik als ware cultuurporno.

Ik ben nu bezig met de research voor boek dat Italie middels onbekende lokaties en verhalen ‘vertelt’. Als vertrekpunt heb ik ‘het plein’ gekozen. De plek waar sinds oudsher het politieke, het commercieele- en het religieuze leven van een stad en haar bevolking samenkomt.

Het plein heeft alles wel gezien en meegemaakt. Als een stille getuige vormde zij het decor van geschiedkundige evenementen, culinaire tradities, spannende legende’s, architectonische hoogstandjes en folkloristische feesten. Nu, eeuwen later, doet zij haar boekje open en gunt mij een blik in haar memoires.

Ik bezoek die pleinen die ondanks hun adembenemende schoonheid, vaak onbekend, en dus, een openbaring zijn. Tijdens die bezoekjes luister ik naar hun herinneringen. Mooie verhalen die voor veel van ons geheim zijn gebleven. Onder de titel ‘Geheime Pleinen’ verzamel ik ze voor je in een mooi boek.

Hier een voorproefje….. 

Piazza Torcello, Torcello  (Laguna di Venezia)

Het is ongelooflijk, maar dit met gras begroeide onverharde pleintje, op tien kilometer van het wereldberoemde Piazza San Marco, was 1500 jaar geleden de geboorteplek van de Venetiaanse cultuur én het machtscentrum van de lagune, inclusief Venetië!

Het plein heeft nu meer weg van een boerenerf dan van een belangrijk stadscentrum. De Santa Maria Assunta, de kathedraal met het indrukwekkende geboortejaar 639, staat nog immer elegant op haar grondvesten. Haar toren steekt fier de hemel in, in tegenstelling tot torens van de buureilanden Burano en Murano die flink zijn verzakt en behoorlijk uit het lood staan. In deze groene oase vind je ook de Troon van Atilla, een sofa uit één blok marmer gebeiteld. Je kunt  er plaats nemen om je even heer en meester te voelen van de laguna, net zoals de bisschop en de rechter dat meer dan duizend jaar geleden al deden.

Torcello, een dorpje van 15 inwoners dat ooit machtiger was dan Venetie
Hoe is het mogelijk dat dit gehucht ooit meer invloed had dan Venetië? Hoe kon dit piepkleine eilandje de scepter zwaaien over de hele lagune? Het antwoord is simpel: Torcello lag op het juiste moment in de geschiedenis op de juiste plek.
Even terug in de tijd: in de vijfde eeuw na Christus schitterde de rijkdom van het Romeinse Rijk tot waar je maar kon kijken. De stad Altino was een van de grootste steden in Noord-Italië. Ze had haar eigen bisschop, haar eigen bestuur en een gezonde economie. Ten zuidoosten van die rijke stad lag de uitgestrekte lagune, waar ijverig werd gevist. Venetië bestond nog niet en één van de weinige eilandjes waar iets van beschaving te vinden was, heette Torcello. Vissers stopten er om noodzakelijk onderhoud aan hun boten te verrichten of om te schuilen wanneer de weergoden het niet naar hun ziin hadden. Terugvaren naar Altino was dan geen optie.

Overigens betekent Altino letterlijk ‘ietsje hoger’. Die naam verwijst naar de positie van de stad ten opzichte van de lagune, waar eb en vloed vrij spel hadden. Altino lag hoog genoeg om nooit onder water te lopen. Ergens halverwege die vijfde eeuw werd het onrustig in Altino. Verschillende boodschappers die aan de andere kant van de Alpen waren geweest, hadden vernomen over de aantocht van de Hunnen. De dreiging van een aanval uit het noorden werd alsmaar concreter.

In 452 kreeg de bisschop van Altino, Eliodoro, het op zijn heupen en vluchtte naar de enige plek in de lagune waar hij veilig was: Torcello. Slim, want die gevaarlijke ‘barbaren’ uit het hoge noorden hadden geen kaas gegeten van boten bouwen, laat staan van navigatie. Torcello was voor hen een onbereikbaar oord. Veel stedelingen uit Altino volgden het voorbeeld van hun kerkelijk leider. Binnen no time bood Torcello onderdak aan duizenden vluchtelingen die vanaf het vasteland de lagune overstaken. Zij bouwden op Torcello niet alleen aan een nieuw leven, maar ook aan een nieuwe stad en een nieuwe cultuur.

Traditionele activiteiten op het eilandje, zoals zoutwinning en visvangst, breidden zich uit, terwijl de nieuwe bewoners zich met name stortten op de edelsmederij, de handel en de broodnodige ambachten om aan de vraag van een groeiende stad te voorzien.

Er volgden jaren waarin Torcello aanzicht en macht verwierf. Tussen de zevende en de tiende eeuw groeide de bevolking tot minstens twintigduizend inwoners. Kunst, religie en handel ontwikkelden zich, maar met het ontbreken van invloeden van het vasteland deed zij dat op haar eigenzinnige, unieke wijze. Vanuit het niets veroverde Torcello dus een plek op de landkaart. Tot ver voorbij het jaar 1000 fonkelde zij als een parel in de lagune. 

Overigens zijn de Hunnen nooit tot over de Alpen gekomen. De Lombarden hebben daarentegen Altino onverwacht ingelijfd en uitgeleefd, maar dat terzijde.

Niets blijft echter bij het oude. Nog voordat Venetië als dorpje überhaupt levensvatbaar was, beleefde Torcello, in de twaalfde en de dertiende eeuw, haar eerste economische crisis. In een poging te overleven, stortten de inwoners zich op het verwerken van wol. Niet zonder succes, maar het mocht niet baten, want zo’n tweehonderd jaar later had ook de natuur een vervelende verassing in petto. Op verschillende plekken rond Torcello slipte de lagune dicht en tot overmaat van ramp veranderde de rivier Sile van koers. In het ondiepe water rond Torcello liep de temperatuur makkelijk op. Bacteriën kregen vrij spel en ziekten als malaria bedreigden de bevolking.

Rond 1500 begon een grote uittocht. De inwoners van Torcello zochten hun heil elders. Altino was inmiddels een verwoeste stad en dus geen optie. Het nieuwe Venetië, op steenworp afstand, lonkte met haar vrije bouwgrond en groeiende welvaart. Ook Murano plukte de vruchten van de ondergang van Torcello .Nieuwe huizen, overheidsgebouwen en kerken schoten op het eiland Venetie als paddenstoelen uit de grond. Dat trok handelsreizigers en kooplieden aan. Waar geld is gaan goederen én mensen. Steeds meer mensen kozen voor de stad waar het water op de een of andere manier geen bedreiging vormde, althans, toen nog niet.

De rest is geschiedenis. Weinig, bijna niets, is nog over van de oorspronkelijke bebouwing op Torcello. Niet alleen omdat het allemaal zo lang geleden is, maar vooral omdat de meeste families en ook ‘de kerk’ al het materiaal waarvan hun huizen waren gebouwd, meenamen naar Venetië om het daar te hergebruiken. In zekere zin waren zij hun tijd ver vooruit, milieuvriendelijker kan bijna niet…

Het is dus een klein wonder te noemen dat de Santa Maria Assunta op het groene pleintje deze dramatische geschiedenis heeft overleefd en nog steeds te bezichtigen is.

De boottocht naar Torcello, vanuit Venetië door de lagune is prachtig. Neem lijn 12, die meert ook aan bij Murano en Burano. Voor de kathedraal op Torcello betaal je vijf euro entree, maar dan sta je een paar minuten later wel op een prachtige mozaïekvloer en oog in oog met gouden fresco’s. Zo mooi heb je ze nooit eerder gezien.

Reserveer een lunch of ga voor een welverdiende aperitivo naar het terras van Locanda Cipriani. Beroemde, internationale sterren en wereldleiders gingen je voor, zoals onze eigen prinses Beatrix, Lady Diana, Hemingway, Maria Callas, Queen Elisabeth II, president François Mitterand, Audrey Hepburn, Winston Churchill, Jerry Lewis, Anthony Quinn, Tom Cruise, Paul Newman, Liza Minelli, Elton John, Mick Jagger, Charlie Chaplin, Steven Spielberg en Bernardo Bertolucci. Waar een klein eiland groot in kan zijn…’