Koraalvissen, een traditie onderhevig aan moderne regels

Kun je je voorstellen dat het eerlijke verhaal van een eenvoudige koraalvisser mij als tv producer zo raakt dat ik daar een item over zou willen maken?

In de baai van Alghero groeit het 'rode geluk' op de zeebodem

Ik begrijp best dat het voor de NPO lastig is om tegen de publieke opninie in te gaan, want, is het ethisch nog wel verantwoord om, met de wetenschap dat koraal wereldwijd in rap tempo aan het uitsterven is, koraal van de zeebodem te ontginnen?

Wanneer er op kleine, overzichtelijke, bij de wet gereguleerde schaal, met veel liefde en recpect voor de natuur, een eeuwenoude traditie in stand wordt gehouden, valt dat wat mij betreft onder de noemer 'la dolce vita'....

Het interview dat ik voorbereidde komt niet op tv, maar ik kan er wel over schrijven.

Tijdens mijn research reis voor het programma 'Gort over de Grens' had ik op Sardinie een ontmoeting met Dino. Hij is pas 34 maar dobbert al ruim 20 jaar in de baai van Alghero op zoek naar koraal. Niet in de laatste plaats omdat zijn vader, de beroemdste koraalvisser ooit, hem de passie voor dit beroep met de paplepel heeft ingelepeld.

Enthousiast en met door zon, zee en zout rood gekleurde wangen, vertelt hij over levens gevaarlijke missies onder het wateroppervlak en over zijn kostbare investeringen om aan moderne regels en voorwaarden te voldoen.

'Alles is er aan gedaan om de natuur te beschermen, en terecht,' zegt Dino: 'Maar toch word ik regelmatig met scheve ogen aangekeken wanneer ik vertel hoe ik mijn brood verdien'.

Op Sardinie huizen twintig professionele koraalvissers, hier 'corallaro' genoemd. Dat zijn er niet zo veel wanneer je bedenkt dat het eiland met een oppervlakte van 24.000km2 ongeveer net zo groot is als Nederland.

Iedere visser staat netjes ingeschreven bij de plaatselijke autoriteiten en is er aan gehouden bij de start van het seizoen een nieuwe visvergunning aan te vragen. Eenmaal afgegeven is deze alleen geldig op een gereserveerd stukje zee van ongeveer 1 bij 1 kilometer. Iedere visser krijgt een andere locatie toebedeeld. Niemand vist in elkaars vaarwater.

Een goed seizoen begint in mei en loopt tot augustus. De rest van het jaar is het illegaal om naar het magische, rode geluk op zoek te gaan. Overigens is het buiten die periode sowieso haast onmogelijk veilig op zee te opereren.

De lage temperatuur van het zeewater, de stroming en de onvoorspelbare weersomstandigheden spelen een visser van september tot april niet in de kaart en kunnen levensgevaarlijk zijn. Twee jaar geleden nog is er een corallaro om het leven gekomen.

Traditionele vissersboten tegenover moderne jachten in de haven van Alghero

Voordat ik Dino vraag naar het gevaar dat dagelijks loert bij het uitvoeren van zijn beroep, waarvan ik niet eens wist dat het op de Middelandse Zee wordt uitgeoefend, vraag ik hem wat voor soort koraal hier groeit en wat koraal nou eigenlijk is.

Er verschijnt een grijns van oor tot oor op zijn gezicht.

'Poep! Jawel, uitwerpselen. Dat wat die sjieke tante van jou met Kerst aan haar oren heeft bengelen is niets meer dan afval, uitgescheiden door poliepen'

Vaak wordt gezegd dat koraal een dier is. Dat klopt volgens Marco tot op zekere hoogte:

'Poliepen zijn dieren. Zij werken in honderden, vaak duizenden, samen aan de creatie van dat wat wij koraal noemen. Koraalkransen of koraaltakken zijn hun thuis. Alsof ze op hun eigen grote vuilnisbelt leven. In die takken lopen kanalen middels welke de poliepen met elkaar communiceren. 

De takken gaan dood wanneer de poliepen geen voedsel meer leveren, of wanneer zij worden afgebroken door mens of dier.'

Het koraal van Sardinie is beroemd en veel gevraagd om haar intense, donker rode kleur. 

'Corallium Rubrum', kan maximaal 30 tot 35 cm hoog worden en heeft vertakkingen 

van niet meer dan 25-30cm lang.

Het goed vertoeven van de poliepen en dus de creatie van, kwalitatief, mooi koraal 

is afhankelijk van een aantal faktoren. De temperatuur en zuiverheid van het zeewater, de aanvoer van voedsel en dus zeestromingen, diepte en de juiste hoeveelheid beschikbaar zonlicht.

In de omgeving van Alghero, in het Noord Westen van Sardinie, zijn deze voorwaarden optimaal, waardoor haar koraal sinds mensenheugenis bekend is over de hele wereld.

Er zijn op Sardinie archeologische vondsten gedaan waaruit blijkt dat er 2.500 jaar geleden, tijdens de overheersing van de 'Fenici' al koraal werd verwerkt in sieraden en ornamenten. De Fenici was een vooruitstrevend volk uit het Midden Oosten, uit de staat Phoenicia, daar waar nu Libanon ligt. 

Niets nieuws onder de zon dus, dat koraal.

Wel eigentijds is onze zorg over het uitsterven van de globale koraalmassa. Daardoor heeft de traditionele vangst op Sardinie in de laatse decennia ingrijpende veranderingen ondergaan.

Tot twintig jaar geleden werd de vangst niet geregistreerd en kon iedereen vanaf een boot, gewapend met een zwaar visnet, vrij makkelijk de zeebodem kaalschrapen. Woekertijden waarin een visser, omgerekend naar de euro van nu, met gemak een omzet van 1 miljoen euro per jaar haalde.

op deze authentieke beelden uit 1955 is duidelijkte zien hoe 

het koraal van Alghero door zware netten van de zeebodem werd gevist

'Koraal is uiterst gevoelig voor de kleinste verandering in haar natural habitat', legt Dino uit.

'Een temperatuurverschil van een halve graad, een veranderende lichtinval of simpelweg vervuild water, maakt dat de poliepen van hun bouwwerk afvallen. Je kan je voorstellen dat er in die periode dus veel, heel veel onherstelbare schade is aangericht op de zeebodem.'

Alleen met rust en voldoende tijd op de klok kunnen de afgevallen poliepen, op de plek waar zij terecht komen aan een nieuw bouwwerk beginnen. Tegenwoordig kan dat weer, omdat wij met de hand vissen. Dat wil zeggen. Duikerspak aan en in abnea. Op vaak zo'n 80 meter diepte gaan wij uiterst zorgvuldig te werk om de juiste koraal te oogsten. We zijn gehouden aan strenge regels. 

Dus afmetingen zoals lengte en dikte van de takken, de vorm en de plek waar het koraal groeit, bepalen of wij mogen oogsten'

Niks geen netten meer die rucksichloos over de zeebodem schrapen. Dat getuigt wat mij betreft van een verantwoordelijkheidsgevoel dat boekdelen spreekt. Dit heeft uiteraard gevolgen gehad. Veel oudere vissers konden hun beroep niet meer uitoefenen, omdat zij door hun leeftijd simpelweg niet fit genoeg waren om zèlf naar de zeebodem te duiken. De overgebleven vissers hebben net als mij een investering moeten doen van ruim 40.000 euro om aan de laatste technische eisen te voldoen.

de kleine vestingstad Alghero wordt ook het kleine zusje van Barcelona genoemd

Catalaanse invloeden zijn hier groot, ook het locale dialect 

lijkt meer op het Catalaans dan op het Italiaans

Het inkomen van een koraalvisser ligt tegenwoordig tussen de 40 en 60.000 euro per seizoen en daar moeten alle kosten als onderhoud, belastingen en verzekeringen vanaf. Geen armoe, maar ook geen vetpot. In de winter verdienen de meesten wat bij met het vissen naar zee-egels.

'En vergeet niet dat het levensgevaarlijk werk is geworden', voegt Dino toe.

Hij neemt mij mee naar zijn boot en legt uit wat er nou daadwerkelijk is veranderd sinds 

de moderne regels van kracht zijn.

Vroeger was hij als kapitein de belangrijkste persoon aan boord en had hij de leiding over zo'n 3 maten. Tegenwoordig varen ze met zijn tweeen uit en is Dino, in belang van zijn eigen leven, totaal afhankelijk van de tweede man aan boord. Zonder hem riskeert een corallaro een gewisse dood 

diep onder de zeespiegel.

Na een paar uur in de koude, donkere dieptes naar koraal te hebben gevist (ik zou het plukken noemen, maar dat schijnt niet correct te zijn) zwemt Dino langzaam via de rotswanden 

omhoog, totdat zijn dieptemeter -50mtr. aangeeft.

Vanaf daar lanceert hij een ballon die boven water aangeeft wat zijn exacte lokatie is.

De matroos laat vervolgens drie zuurstofkabels, aan een gewicht, naar beneden zakken.

Dan begint het proces om de giftige gassen, die zich bij het inademen van de zuurstof op grote diepte hebben verzameld, te vervangen met niet giftige gassen. Dat gebeurt in etappes.

De eerste is dus op 50 meter diepte. Daarna gaat Dino naar -40 waar het proces wordt herhaald. Zo door naar -30 om te eindigen op -15meter. Vanaf daar is zuurstof weer gewoon zuurstof, maar

ondanks dat is hij zijn leven nog steeds niet zeker. Vanaf dat moment moet de decompressie 

gaan plaats vinden.

Een ander ingewikkeld procedee waarbij het teveel aan luchtbelletjes in de zuurstof wordt gereduceerd. Een technisch duikersverhaal, waar ik niet 'diep' op in zal gaan, maar zonder welke iedere diepzee visser, of duiker, zijn leven niet zeker is.

Overigens komt dit zo nauw dat wanneer er hoge golven zijn de decompressie niet onder water kan plaatsvinden. Het moet namelijk exact op -15 meter gebeuren en bij hoge golven loert het gevaar dat de boot, op het wateroppervlak, tussen de 2 en 3 meter schommelt, waardoor de diepte van Dino niet gegarandeerd -15 is.

de vissersboot van Dino met aan boord een decompressor

Er is dan nog maar één mogelijkheid om Dino's leven te redden.

Een aktie waar hij in totaal maximaal drie minuten voor heeft.

Zonder decompresssie zwemt hij naar de oppervlakte. Klimt met behulp van de matroos razendsnel aan boord, waar hij zich ontdoet van zijn zuurstofflessen en strakke duikkleding. 

Piemeltje naakt wurmt hij zich door een klein, glazen luik van de enorme, roestvrij stalen decompressor in de kajuit. De matroos sluit deze luchtdicht af waarna de routine, 

die anders op 15 meter diepte had plaatsgevonden, begint.

Na een paar minuten is Dino zijn leven zeker en varen de mannen rustig naar de haven.

Ik ben behoorlijk onder de indruk van Dino's verhaal.

'Je moet wel een enorme passie hebben voor dit werk, wil je dit allemaal riskeren. 

Je hebt een vrouw en kinderen!'

Hij schudt zijn hoofd: 'Ik zou het liever een ziekte noemen. Wanneer je zoveel van je werk houdt dat het verslavend is. Zonder mijn boot, zonder mijn duikerspak, kan ik niet leven. Het klinkt raar, maar dat wat jij passie noemt, betekent soms de dood voor een visser. Zo afhankelijk van je werk dat je niet kan stoppen. De laatste die overleed was een pro, maar hij was te oud. 

Je moet in topconditie zijn. Hij ging op zijn 70ste toch nog eens vissen. Wanneer je lichaam het dan laat afweten, dan kun je nog zoveel ervaring hebben, maar dan drijft de passie je dus de dood in. 

Ik hoop dat ik tijdig kan afkicken'

Dino vergelijkt het met het leven van een profvoetballer.

'Die heeft veel ervaring, maar zijn lichaam trekt het boven de 40 niet meer. Dan moet hij een verstandige beslissing nemen. Het is niet voor niets dat wij ieder jaar ten behoeve van de verzekeringspolissen een zware, lichamelijk keuring moeten ondergaan'.

Ik neem afscheid van Dino die met een hand geen genoegen neemt. Zoals veel Sardijnen is ook hij hartelijk en 'licahemlijk'. Ik ben ruim 20 centimeter langer dan hem, maar hij sluit mij in zijn armen en alsof ik zijn kleinere broertje ben stuurt hij mij met een paar kloppen op de schouder de kade op.

'Grazie per la visita e spero di vederti presto!'

Op zijn advies loop ik naar het oude centrum van Alghero, op zoek naar Carmella. Zij is niet alleen de bekendste koraalbewerkster van de stad, maar ook de meest gewaardeerde. Haar kleine attelier ligt aan het mooiste pleintje van het vestingstadje. Op piazza Civica werkt zij in een 'semi interrato' naast in alle bescheidenheid aan haar creaties, voornamelijk juwelen.

Haar werk is beroemd om de gevoelige snaar die zij weet te raken.

La dolce vita pura.

Net als Dino vertelt zij over de aantrekkingkracht die het koraal op haar heeft.

'Wanneer je met deze prachtige, natuurlijke grondstof mag werken vereenzelvig je jezelf ermee

en dat doe ik al dertig jaar. Ik zou niet anders meer willen'

Carmella gaat echter niet zo ver dat ze het een verslaving noemt.

'Vereenzelvigen is poetischer', lacht zij.

Op verschillende tafeltjes en werkbanken zie ik apparaten liggen die niet zouden 

misstaan in de praktijk van een tandarts.

'Dat klopt, wat ik hier doe is heel licht slijpen, poetsen en weer slijpen. Het bewerken van koraal doe je door zo min mogelijk restafval te creeeren. Daar is het veel te kostbaar voor. Wanneer ik een stukje ruw koraal in mijn handen krijg, laat ik mij door haar inspireren. Zij bepaalt de vorm. Dat helpt ook zo min mogelijk materiaal weg te gooien'

Bijzonder. Het is een zin die ik niet voor de eerste keer hoor uit de mond van een kunstenaar. Michaelangelo zei over zijn marmerblokken: 'Het beeld zit er al in'

Niet tegen mij overigens, uiteraard heb ik dat over hem gelezen!

Carmella vervolgt: 'Er wordt, gelukkig, nog maar weinig naar gevist. Ik heb de markt van het koraal zien veranderen. Helaas kan niet iedereen zich het daardoor nog veroorloven een sierraad aan te schaffen, maar ik prijs mij gelukkig dat ik er, nog, mee mag werken'

vorm van het koraal bepaalt het uiteindelijke design

Wat een lieve vrouw. Zij laat mij nog wat kneepjes van het vak zien. Ik ben getuige van de manier waarop zij uiterst zorgzaam, rustig en met toegewijdde aandacht het koraal behandelt.

Na een half uurtje bedank ik haar voor de gastvrijheid en voorspel haar dat er in de toekomst meer Nederlanders haar atelier zullen vinden. Dus, bij deze, voor wie Alghero op zijn of haar reislijstje heeft staan. Ga even bij Carmella langs, waar je, zonder enige verplichting, een stukje 'dolce vita' kunt bewonderen in de vorm van haar kleine kunstwerken van koraal.

tijdens zonsondergang maakte ik deze foto op 'il muro' van Alghero