Het eerste bejaardenhuis ter wereld stamt uit 1208

Leestijd: 4 minuten

Het plein heeft alles wel gezien en meegemaakt. Als een stille getuige vormde zij het decor van geschiedkundige momenten en spannende legende’s. Maar je vindt er ook architektonische hoogstandjes en folkloristische feesten die iets vertellen over de Italiaanse cultuur van vroeger en van vandaag.

Ik bezoek de pleinen die ondanks hun adembenemende schoonheid vaak onbekend, en dus een openbaring, zijn. Daar neus ik tussen de verborgen herinneringen die voor velen geheim zijn gebleven. Onder de titel ‘Geheime Pleinen’ verzamel ik de mooiste verhalen uiteindelijk in een boek. Hier een voorproefje…  

Piazza Piori - Volterra

Een stadsplein wordt over het algemeen door verschillende gebouwen omringd. In Volterra kun je de uitzondering op deze regel aanschouwen, althans...

Gebouwd op de fundamenten van een Romaans Forum was dit plein vroeger een binnenplaats van één gebouw, palazzo Priori. Het indrukwekkende paleis met de imposante toren fungeert tegenwoordig als gemeentehuis.

Voor dit pand vind je iedere zaterdag, vanaf acht uur in de ochtend, de markt. 

Op zich niet zo bijzonder zou je zeggen. Dat klopt, maar wanneer ik je vertel dat op zaterdag 22 augusts 1343 de markt hier voor het eerst werd opgebouwd en sindsdien niet meer van lokatie of dag is veranderd, dan maakt dat op jou waarschijnlijk net zoveel indruk als op mij. 

Al bijna 700 jaar speelt zich hier wekelijks het zelfde ritueel af en dat fascineert me. Een uniek voorbeeld dus van een plein dat al eeuwen lang dienst doet als economisch middelpunt van een stad.

Markt Volterra, eind 19de eeuw - Francesco Gioli (1846-1922)

Palazzo Priori -  het eerste bejaardenhuis ter wereld

Zoals in veel Italiaanse steden biedt ook Volterra een schat aan onderwerpen waar ik over zou willen vertellen.

Zo vind je hier de indrukwekkende nalatenschappen van de Etrusken, de grotten onder de stad uit een nòg verder verleden en veel, heel veel culinaire hoogstandjes waar je geen genoeg van krijgt.

Om een keuze te maken uit de verschillende bezienswaardigheden heb ik mij gedwongen zo dicht mogelijk in-, bij- en op het Piazza Priori te blijven. Met een uitzonderlijk resultaat!

Enig onderzoek leert dat het hedendaagse gemeentehuis Palazzo Priori, gebouwd in 1208 en gedoopt als ‘Domus Communus’, op de eerste verdieping het eerste bejaardenhuis ter wereld huisvestte. In het ‘paleis van het volk’ woonden mannen uit de hoogste regionen van de samenleving, zoals bestuurders, doktoren en notarissen.

Een pand waar ouderen in grote getalen samenwonen is tegenwoordig niet zo bijzonder, maar dat was in het begin van de Middeleeuwen natuurlijk anders. 

Ten eerste omdat de gemiddelde leeftijd waarop mensen overleden een stuk lager lag dan nu. Zo rond de 40 was je stokoud.

Dankzij die jonge ouderdom, was er geen tijd om van een pensioen te genieten, daar had nog nooit iemand van gehoord. Het was in die tijd letterlijk werken totdat je er bij neerviel.

Ten tweede was het, zoals nog steeds in veel Italiaanse regio’s, gebruikelijk dat ouderen door de familie werden opgenomen en verzorgd.

Wie buitenshuis werkte hoefde thuis niets meer te doen. Daar stond in de meeste gevallen vrouwlief, dochterlief of schoondochterlief in de keuken achter de kokende pannen en nam de verzorging van de hele familie en dus ook van de ouderen op zich.

Palazzo Priori opende haar deuren dus niet voor willekeurige ‘bejaarden’. Alleen op uitnodiging werd toegang verstrekt. Het was een eer om in het indrukwekkende gebouw te mogen vertoeven. Wie tijdens zijn leven een belangrijk steentje had bijgedragen aan de ontwikkeling van Volterra werd zo door de gemeente bedankt. In de rol van ‘stamoudsten’ genoten de ‘priori’ aanzien en werd hen nog immer om advies gevraagd.

In het begin werden zij overigens niet ‘priori’, maar ‘defensori’ genoemd. De verdedigers van het volk die moeilijke besluiten voor hun rekening namen in tijden van nood. Het waren er twaalf. Niet veel later slonk de groep tot negen en halverwege de 13de eeuw breidde zij zich uit tot zelfs vierentwintig bewoners.

Daarna werden de ‘verdedigers’ voor het eers de ‘uitverkoornen’ genoemd en bleven voor altijd in twaalf.

Het schijnt overigens zo te zijn dat niet iedere bejaarde op die eervolle uitnodiging inging. Er zat namelijk een flinke adder onder het gras.

Wie intrek nam op de eerste verdieping kwam er niet meer uit. Vergelijkbaar met nonnen die in totale afzondering leven, was het ook de priori niet toegestaan zich onder de burgerbevolking te begeven. De huisregels waren uiterst strikt en officieel opgesteld in de statuten van de stad.

In ruil voor dit alles leefden de ‘priori’ in luxe. Naast tien bedienden, een kok en een keukenhulp hadden zij de beschikking over vier ‘donzelli’, kantoorklerken.

Zoals ik al noemde fungeert het gebouw anno 2020 als gemeentehuis en kunnen inwonenden van Volterra hier bijvoorbeeld trouwen in de prachtige raadzaal. Mocht je het eerste bejaardenhuis ter wereld met eigen ogen willen aanschouwen, dan kan dat. Op afspraak kun je een rondleiding krijgen. Je moet dan even reserveren via de website. Entree kost 6€ per persoon.

Er bestaat ook een ‘Volterra-pas’ die kost 16€ pp. Deze gaat in op de dag dat je hem koopt en is drie dagen geldig. Naast palazzo Priori geeft deze recht op een bezoek aan het Etrusken Museum Guarnacci, de Pinacoteca, de Acropoli, het Romeinse theater en het Ecomuseum dell’Alabasto. Voor meer informatie ga je naar de volgende website: www.terredipisa.it (Engels en Italiaans) of bel je met het telefoonnummer +390588.86347 / 86099

Nog een tip:

Ga op zoek naar de Ombra della Sera – moderne kunst van de Etrusken            

Wanneer een beeld naar de titel ‘Schaduw van de nacht’ luistert, dan kan het haast niet anders dan dat deze naam is bedacht door een artiest. In dit geval heb ik het over een eeuwenoud beeldje dat in het tijdperk van de Etrusken, ruim 2500 jaar geleden, ergens in de heuvels rond Volterra is gebeeldhouwd.

De legende verhaalt dat de Italiaanse dichter Gabriele D’Annunzio de naam bedacht, omdat het lang gerekte

lijf en ledematen van het beeldje, hem deden denken aan de lange schaduwen die ontstaan net voordat

de zon ondergaat. Volgens dezelfde legende vond de dichter, het van onschatbare waarde tellende, beeldje

in de handen van een landarbeider die het smeulende hout in een openhaard ermee omwoelde.

Bereikbaarheid:

Volterra ligt zo’n beetje halfweg tussen Pisa en Sienna, midden in Toscane. Zowel het airport van Pisa als dat van Florence liggen op ongeveer één uur en een kwartier rijden. Vanaf Pisa neem je de Fi-Pi-Li richting Florence. Bij afrit ‘Pontedera’ sla je de SP11 op die je automatisch naar Volterra brengt.

Vanuit Florence daarentegen is het ‘t meest richtige om de ‘superstrada’ richting Sienna te volgen. Ruim voor Sienna, bij het dorp Colle di Val d’Elsa, krijg je vanzelf een afslag richting Volterra.

La via Volterrana - de zoutroute

Heb je echter de tijd en wil je via rustige weggetjes over de mooiste heuvels genieten van de prachtigste vergezichten, volg dan de antieke ‘zoutroute’ een absolute must. De SP4 leidt je van Florence naar Molino del Ponte. Vervolgens passeer je Ortimo, Castelfiorentino en Castagno val d’Elsa. Van daar is het nog twintig minuutjes naar Volterra.

Op de terugweg zou je het dorpje Sanminiato in je googlemaps kunnen invoeren. Dat is tien kilometer om, maar dan neem je die verborgen parel ook nog even mee.
KLIK HIER VOOR EEN INTERACTIEVE KAART

Een van de oudste stadspoorten van Volterra

Vind je het leuk om op de hoogte blijven van mijn televisie avonturen en tegelijkertijd leuke informatie lezen over Italiaanse bestemmingen, volg mij dan via instagram waar ik dagelijks verslag doe van bekende en onbekende lokaties. 

KLIK HIER VOOR MIJN INSTAGRAM PROFIEL