'Onze' Sinterklaas ligt in Italie begraven

Leestijd: 4 minuten

Het Italiaanse plein heeft alles wel gezien en meegemaakt. Als een stille getuige vormde zij het decor van geschiedkundige evenementen en spannende legende’s. Maar je vindt er ook architektonische hoogstandjes en hedendaagse gebruiken die iets vertellen over de Italiaanse cultuur van vroeger en van nu.

Ik bezoek de pleinen die ondanks hun adembenemende schoonheid vaak onbekend, en dus, een openbaring zijn. Daar neus ik tussen verborgen herinneringen die voor veel van ons geheim zijn gebleven. Onder de titel ‘Geheime Pleinen’ verzamel ik de mooiste verhalen wellicht in een boek. Hier een voorproefje…

Piazza Santa Maria del Buon Consiglio

Dit plein fascineert mij. Hier, op en rond de overblijfselen van een Byzantijns/Romaanse kerk, die normaal gesproken in een afgesloten, archeologisch park zouden liggen, vindt het hedendaagse, Zuid-Italiaanse stadsleven plaats. Sputterende Fiat Panda's doorkruisen mijn pad. Kinderen spelen verstoppertje en de buurvrouw, die de was over haar balkon hangt schreeuwt naar, wat ik vermoed haar echtgenoot, dat hij verdomme sigaretten moet meenemen op zijn weg naar huis, want hij heeft haar laatste pakje ongevraagd meegenomen.

Zij, La Santa Maria del Buon Consiglio, gehult in vergane glorie, laat alles geduldig over haar heen komen. Haar resten dateren uit het jaar1000 na Christus. De legende verhaalt dat een controverse tussen de inwoners van Bari en de Byzantijnen, die in het jaar 946 finale vond in een moord, de aanleiding vormde voor de naam van deze ooit prachtige kerk.

Waar ging die ruzie tussen de gelovigen over? De oorspronkelijke inwoners van Bari konden een nieuw geintroduceerde regel niet verkroppen. Tijdens een huwelijksplechtigheid mochten voortaan alleen de Byzantijnen een bruid begeleiden naar het altaar. Een simpele 'sposa' uit Bari moest ineens helemaal alleen de gang naar het altaar maken. Dat leidde tot een opstand van de toch al niet rustige Baresi.

Na de moord, waar geen details over bekend zijn, verbasterde de naam van de kerk tot Malconsiglio, 'de slechte raadgever'. Na het herstel van de vrede tussen beide bevolkingsgroepen werd er ook aan de naam van de kerk een positieve draai gegeven die, gelukkig, tot de dag van vandaag stand heeft gehouden, 'Buon Consiglio'. 

San Nicola di Bari 

Het is bloedheet. Ik loop wat verder door de krappe steegjes van het oude centrum. Het is september maar dankzij het ontbreken van een frisse zeebries, loopt de temperatuur hoog op. Bari bezwijkt. Geen van de locals begeeft zich rond het middaguur op straat. Door de gesloten luiken van een appartement op de eerste verdieping  penetreert het geluid van de radio. Vasco brult oppermachtig. Even verderop flikkert het blauwe televisielicht in een donkere, maar fris gepoetste huiskamer. Een schone glans van de tegelvloer vangt mijn blik. Volgens de plaatselijke TG is het de warmste semptemberdag sinds 2013. 

Bari heeft in het daglicht minder geheimen dan in de avond, wanneer zij zich als het decor van een duizend-en-een-nacht verhaal presenteert. Mijn oog valt nu vaker, en eerder, op een verlaten vuilniszak of achterstallig onderhoud. Na zonsondergang worden deze oneffenheden dankzij de sluier van de nacht aan het oog onttrokken. Desalnietemin is Bari, ook onder de stralende zon een must wanneer in Puglia.

Niets doet vermoeden dat Bari via de geschiedenis is gelinkt aan Amsterdam. Een goedheilig man die sinds het social media tijdperk in Nederland jaarlijks de 'Pietendiscussie' doet opwaaien is de beschermheer van deze stad. Wat blijkt is dat de zelfde San Nicola ook over ònze hoofdstad waakt, daar had ik geen idee van.

'San Nicola di Bari' is historisch gezien dezelfde man met witte baard die wij Sinterklaas noemen. Overigens komt hij helemaal niet uit Bari. In het jaar 270 na Christus werd hij in de Griekse stad Patara geboren. Om het wat ingewikkelder te maken wordt in veel geschiedschrijving aan hem gerefereerd met de naam Sint Nicola van Myra. Dat is de stad waar hij later bisschop werd en op 54 jarige leeftijd overleed. Tegenwoordig ligt Myra in Turkije, maar toen der tijd onder Spaanse overheersing, wat zou kunnen verklaren waarom Nederlandse kinderen bijna 2000 jaar later vol verwachting  'zie ginds komt de stoomboot uit Spanje weer aan' zingen.

Het typisch 'Nederlandse' Sinterklaas feest wordt, welliswaar op andere wijze, ook in Bari gevierd. Ieder jaar op 6, 7, 8 en 9 mei herdenken niet alleen kinderen, maar alle inwoners van de Italiaanse stad, hun beschermheilige.  Daar zijn geen wortels in schoenen of kadotjes uit juten zakken bij betrokken (en al helemaal geen zwarte Pieten).

Een beeld van de goedheiligman wordt met vissersbootjes aan land gebracht, waarna een processie door de stad alle gelovigen bij de viering betrekt. Dit grootse event betreft eigenlijk een soort toneelspel dat herinnert aan de dag waarop de botten van bisschop Nicolaas  in het jaar 1087 via zee, vanuit Myra de Italiaanse stad bereikten. 

Sint Nicola overlijdt immers in 324 in de stad Myra, maar zijn overblijfselen worden 700 jaar later door Italiaanse vissers uit Bari, gered, gejat of gekidnapt om deze een, volgens hen, veilige rustplaats te bieden in Italie. Myra werd immers door moslim landen bedreigd en overgenomen. De kans was groot dat alles wat aan de Heilige herinnerde voorgoed zou worden vernield.

Zeelieden uit Venezie hadden overigens het zelfde doel voor ogen als de Baresi, maar kwamen te laat. De resten van de sint  waren al op reis naar Bari, waar zij op 9 mei 1087 aankwamen. De Venezianen stonden voor een op het oog lege tombe en moesten het met de overgebleven overblijfselen van Sint Nicola doen. In verschillende geschiedschrijvingen wordt beweerd dat de vissers uit Bari met opzet enkele kleine botjes hadden achtergelaten voor hun 'collega's'. Het zou mij niets verbazen wanneer deze verhalen van Veneziaanse pen zijn, want daar, in de San Nicolò kerk op het eilandje Lido, worden de kleinste botjes van de bisschop als relikwieen zorgzaam bewaard en door duizenden bedevaartgangers  jaarlijks bezocht.

In Bari daarentegen werden de resten van de Sint in eerste instantie opgeslagen in de catacomben van een klooster. De basiliek die in het centrum van de stad in zijn naam werd gebouwd, was immers nog in aanbouw. Paus Urbano II kwam op 1 oktober 1089 hoogstpersoonlijk over uit Rome om de ceremonie bij te wonen waarbij Sint Nicolaas zijn laatste rustplaats vond.  Daar, in de Basilica di San Nicola wordt het graf van de kindervriend tot op de dag vandaag door talrijke gelovigen dagelijks bezocht.

Waarom staat de goedheiligman eigenlijk bekend als kindervriend?

Ruim 1500 jaar geleden werd in Myra al de legende verteld dat bisschop Nicola drie jonge meisjes van de prostitutie zou hebben gered. Een rijke inwoner van de stad had al zijn bezittingen verloren aan drugs, drank, gokken en vrouwen. Zonder bruidsschat waren zijn prachtige dochters niet interessant op de huwelijksmarkt. Trouwen zat er voor hen dus niet in. Zonder bezittingen of cash geld beschikbaar zag de vader geen andere uitweg dan zijn dochters in de donkere straatjes van de haven aan te bieden als gezelschapsdames. 

Begaan met de man en zijn dochters besloot Nicola de familie te helpen. In drie opeenvolgende nachten gooide hij een juten zak vol duiten door het raam. De jonge vrouwen konden trouwen en waren zo gered van een erbarmelijk bestaan op straat. 

Een tweede legende vertelt dat de Sint, toen al bisschop, drie kinderen tot leven wist te wekken nadat een bloeddorstige slager hen ogenschijnlijk had vermoord om hun vlees te verkopen.

Geloof het of niet..., dat is een vrije keuze wanneer het om religie gaat.  

De meeste Nederlandse kinderen geloven 'heilig' in Sinterklaas. De relatie tot San Nicola di Myra is overduidelijk. Er zijn veel, heel  veel verbanden te leggen. Het strooigoed, de juten zak, Spanje, de kindervriend en de schoen zetten. 

Verhalen over goed en kwaad, waarbij Nicola uiteraard het 'goede' vertegenwoordigt en de duivel, 'het kwaad' voor zijn rekening neemt, laten weinig tot de verbeelding over.

Zwarte Pieten en schoorstenen kan ik echter nergens terug vinden, dus zonder de Pietendiscussie te willen aanwakkeren, denk ik dat de regenboog-Piet een prachtige, eigentijdse invulling is van een mooie, oude traditie. De nieuwe generatie, Nederlandse, jonge kinderen (voor wie het Sinterklaasfeest is bedoeld) , zal daar zonder probleem in geloven.

Pascal, Italie, 2 november 2021

klik hier voor mijn instagram over Italie